Thất diệp nhất chi hoa (tên khoa học-Paris polyphylla Sm), thuộc họ hành tỏi – Liliaceae; Còn có tên gọi khác như: Bảy lá một hoa, Củ rắn cắn, Thiết đăng đài, Độc cước liên, Tảo hưu, Thảo hà xa, chi hoa đầu.

Cây Thất diệp nhất chi hoa

Thất diệp nhất chi hoa là cây thuốc lâu năm, hoa lưỡng tính, nở vào tháng 4-5, đậu quả vào tháng 6-8, là cây đặc biệt ưa ẩm và ưa bóng. Trong Vườn quốc gia Hoàng Liên, Thất diệp nhất chi hoa thường mọc rải rác ở tán rừng kín thường xanh, dọc theo các bờ khe suối, trên đất ẩm nhiều mùn.

Trong cây Thất diệp nhất chi hoa người ta đã nghiên cứu thấy có chất glucozit, tính chất saponin gọi là paridin C­16H28O7 và paristaphin C38H64O18.Trong thân rễ và quả người ta chiết được một glucozit gọi là paristaphin, khi thuỷ phân paristaphin sẽ cho glucoza và một glucozit mới gọi là pairdin, thuỷ phân paridin ta được glucoza và một chất nhựa gọi là paridol.

Thất diệp nhất chi hoa còn là một vị thuốc dùng trong phạm vi dân gian. Theo đông y, vị tảo hưu (thân rễ của cây Thất diệp nhất chi hoa) có vị ngọt, hơi cay, tính bình không độc. Tác dụng chủ yếu của nó là thanh nhiệt giải độc. Tại vùng Quảng Tây (Trung Quốc), trong Nhân dân có câu ngạn ngữ "Ốc hữu nhất diệp nhất chi hoa/Độc xà bất tiến gia" nghĩa là trong nhà mà có cây Thất diệp nhất chi hoa thì rắn độc không vào được. Ngoài công dụng chữa sốt và rắn độc, vị tảo hưu còn dùng chữa mụn nhọt, viêm tuyến vú, sốt rét, ho lao, ho lâu ngày, hen xuyễn, dùng ngoài thì giã đắp lên những nơi sưng đau. Ngày dùng 4-12g dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kể liều lượng.

Củ Thất diệp nhất chi hoa bắt đầu lên mầm lá

Chính vì loài Thất diệp nhất chi hoa có chất có tính chất saponin nên loài cây này đã được nhiều người tìm và đặt mua với mức giá rất cao từ 3,0-6,0 triệu đồng/kg khô, chủ yếu là xuất khẩu sang Trung Quốc. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đã làm cho vùng phân bố của loài ngày càng bị thu hẹp. Hiện nay, Thất diệp nhất chi hoa được xếp trong nhóm IIA trong Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ về Quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp.

Trước thực trạng đó, Trung tâm Cứu hộ, Bảo tồn và Phát triển sinh vật Hoàng Liên đã xây dựng, thực hiện kế hoạch nhân giống và bảo tồn giống cây Thất diệp nhất chi hoa với mục đích nhân giống, bảo tồn và phát triển vườn giống gốc loài cây nguy cấp, quý hiếm này.

Cây Thất diệp nhất chi hoa phát triển đủ lá

Từ tháng 4 năm 2020 đến nay, Trung tâm đã chuẩn bị đầy đủ các điều kiện cần thiết như nhà lưới, hệ thống tưới tiêu, vật tư và thu thập đủ số lượng 5.000 cây phục vụ xây dựng vườn giống gốc. Củ giống khi mua về đều được phun thuốc phòng chống nấm bệnh sau đó ươm trồng trên luống và trong sọt nhựa đen. Hằng ngày, chăm sóc tưới nước đầy đủ và định kì hằng tháng nhổ cỏ, phá váng nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho cây sinh trưởng và phát triển. Đến nay, hầu hết toàn bộ củ giống đã mọc mầm, sinh trưởng và phát triển tốt, phù hợp với điều kiện thổ những gây trồng bảo tồn tại vườn giống gốc. 

Cây Thất diệp nhất chi hoa đang được bảo tồn tại Trung tâm Cứu hộ

Mặc dù còn nhiều khó khăn, song dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của VQG Hoàng Liên cùng sự quan tâm, tạo điều kiện của các ngành, công tác bảo tồn đa dạng sinh học nói chung, bảo tồn loài Thất diệp nhất chi hoa nói riêng bước đầu đã đạt được kết quả khả quan nhằm xây dựng vườn giống gốc có chất lượng tốt, làm nguyên liệu phục vụ cho nhân giống, nghiên cứu khoa học và thăm quan học tập; Hướng tới mục tiêu lâu dài là cung cấp giống, tạo sinh kế phát triển nông nghiệp bền vững, xóa đói giảm nghèo, ổn định đời sống đồng báo các dân tộc địa phương, góp phần bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên rừng đặc dụng VQG Hoàng Liên./.

Hoàng Xuân – Trung tâm Cứu hộ