Từ ngày 03 đến ngày 08 tháng 7 năm 2025, Vườn quốc gia Hoàng Liên đã phối hợp với Trường Đại học Khoa học tự nhiên - Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức lớp tập huấn “Giám định và hướng dẫn cứu hộ động vật hoang dã”. Nội dung tập huấn được các chuyên gia, giảng viên đến từ Viện Sinh học (trước đây là Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật – Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam), Trường Đại học Khoa học tự nhiên, Trường Đại học Tây Bắc hướng dẫn, giảng dạy.

Quang cảnh khoá tập huấn

Với hệ sinh thái đa dạng và phong phú, là nơi trú ngụ của nhiều loài động vật hoang dã quý hiếm, có giá trị bảo tồn cao, đa dạng sinh học ở Việt Nam đứng thứ 16 trên thế giới. Theo Tạp chí điện tử Môi trường và Cuộc sống, Việt Nam là nơi trú ngụ của 10.300 loài động vật trên cạn với 312 loài thú, 840 loài chim, 167 loài ếch nhái, 317 loài bò sát, trên 7.700 loài côn trùng và nhiều loài động vật không xương sống khác.

Đa dạng các loài động vật hoang dã (ĐVHD) đối mặt với nhiều mối đe doạ như: Sinh cảnh sống bị chia cắt, thu hẹp và suy giảm chất lượng; Bị săn bắt, khai thác quá mức, tận diệt; Ô nhiễm; Sinh vật ngoại lai, xâm hại; Biến đổi khí hậu toàn cầu, đặc biệt là văn hóa sử dụng sản phẩm động vật hoang dã và nhu cầu sử dụng tài nguyên ngày càng tăng. Trong mạng lưới buôn bán và tiêu thụ ĐVHD trên thế giới, Việt Nam hiện được biết đến nhiều vai trò, trong đó nổi bất nhất 3 vai trò chính: là quốc gia xuất khẩu, là thị trường tiêu thụ và là điểm trung chuyển.

Các loài được bảo vệ ở Việt Nam được quy định tại Nghị định 64/2019/NĐ-CP của Chính phủ (sửa đổi Phụ lục Nghị định số 160/2013/NĐ-CP), trong đó 28 loài thực vật, 94 loài động vật; Nghị định 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ (sửa đổi Danh mục Nghị định số 06/2019/NĐ-CP): Nhóm I với 21 loài thực vật, 105 loài động vật; Nhóm II với 53 loài thực vật (nhóm loài), 81 loài động vật (nhóm loài); Thông báo số 25/TB-CTVN ngày 17/02/2023 của Cơ quan thẩm quyền quản lý CITES Việt Nam công bố Danh mục các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp quy định tại các Phụ lục CITES được sửa đổi, bổ sung tại CITES-CoP19: Danh mục các loài động vật, thực vật hoang dã thuộc các phụ lục Công ước CITES (Phụ lục I, II, III); Thông tư số 25/2025/TT-BNNMT ngày 24/6/2025 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường): Quy định về quản lý loài nguy cấp, quý hiếm…. Các loài bị đe dọa tuyệt chủng ở Việt Nam, theo Sách đỏ Việt Nam năm 2007: 857 loài (450 loài, 407 loài động vật), năm 2022: 1.398 loài (656 loài thực vật, 742 loài động vật).

Một trong những nguyên nhân khiến các cơ quan thực thi pháp luật gặp khó khăn khi điều tra và tiến hành truy tố tội phạm về ĐVHD là thiếu các giám định cần thiết để xác định các sản phẩm từ ĐVHD bị buôn bán hoặc săn bắt trái phép và nguồn gốc xuất xứ của chúng. Vì thế, giám định là một công đoạn quan trọng trong các vụ xử lý vi phạm hay các vụ án liên quan đến buôn bán động, thực vật hoang dã để xác định nhóm, loài, bộ phận và tình trạng của chúng. Khi đó, giám định viên sẽ đưa ra những bằng chứng khoa học đáng tin cậy để cơ quan hữu trách hoàn tất hồ sơ vụ án.

Hình ảnh một số vụ việc giám định

Để xác định được các loại động vật hiện nay thường sử dụng phương pháp giám định về hình thái học và phân tích bằng kỹ thuật phân tử. Thông thường, giám định hình thái được các cơ quan giám định thực hiện trước tiên. Nếu thông qua giám định hình thái đã có thể xác định được loài thì không cần thiết phải thực hiện phân tích ADN.

Thực hành giám sát, thu mẫu các loài bò sát, lưỡng cư phục vụ giám định

Giám định hình thái có thể được thực hiện thông qua tiếp xúc trực tiếp với cá thể động vật hoặc sản phẩm của chúng, hoặc gián tiếp thông qua hình ảnh được các cơ quan chức năng có liên quan gửi đến, đặc biệt là đối với trường hợp động vật còn sống. Khi không thể đưa ra kết luận giám định loài thông qua phương thức giám định hình thái như trường hợp giám định các sản phẩm của ĐVHD (ví dụ: sừng tê giác, ngà voi, vảy tê tê) thì sẽ cần phải thực hiện phân tích ADN. Phân tích ADN sẽ có chi phí cao hơn và mất nhiều thời gian hơn để có kết quả (thường là 10-15 ngày).

Thực hành nhận diện và xử lý mẫu tại thực địa

Tại khoá tập huấn, các chuyên gia cũng hướng dẫn quy trình xử lý tang vật là các loài ĐVHD, giúp nâng cao năng lực phát hiện và xử lý vi phạm từ việc trang bị kiến thức và kỹ năng về giám định các loài ĐVHD, bao gồm nhận dạng loài, xác định tình trạng bảo tồn (nguy cấp, quý hiếm), và phân biệt các sản phẩm từ ĐVHD (da, xương, sừng, thịt...), sẽ giúp các cán bộ thực thi pháp luật: (i) Phát hiện và nhận dạng chính xác: Giúp nhanh chóng nhận diện các loài ĐVHD bị buôn bán, tàng trữ hoặc vận chuyển trái phép, ngay cả khi chúng đã bị phân mảnh, sơ chế; (ii) Thu thập chứng cứ hiệu quả: Hướng dẫn cách thức thu thập, bảo quản mẫu vật, lập biên bản và các thủ tục pháp lý liên quan, đảm bảo tính hợp pháp và chặt chẽ của hồ sơ vụ việc; (iii) Xử lý vi phạm kịp thời và đúng pháp luật: Kiểm lâm có đủ năng lực sẽ đưa ra các quyết định xử lý phù hợp với quy định của pháp luật về bảo vệ ĐVHD, từ xử phạt hành chính đến khởi tố hình sự, góp phần răn đe các đối tượng vi phạm.

Thực hành quy trình cứu hộ ĐVHD tại Trung tâm Du lịch &BTSV

Khoá tập huấn nằm trong khuôn khổ các hoạt động dự án tài trợ nhỏ “Duy trì hệ động, thực vật nguy cấp tại VQGHL thông qua nghiên cứu thực địa, nâng cao năng lực và lập kế hoạch bảo tồn” do Trường Đại học Khoa học tự nhiên thực hiện. Thông qua tập huấn, góp phần giúp cán bộ nắm được quy trình, phương pháp giám định ĐVHD và cứu hộ ĐVHD, từ đó áp dụng trong quản lý, giám sát đa dạng các loài ĐVHD tại VQGHL./.

                                                   Dương Lan – HKL Hoàng Liên

Một số hình ảnh khoá tập huấn

Đoàn tập huấn tại thực địa VQGHL

Triển khai thực hành tuần tra SMART và cài đặt trên Smart mobile

 Thực hành điều tra, nhận diện loài

Một số loài bò sát, lưỡng cư được phát hiện