Trong những ngày gần đây, giới nhiếp ảnh gia chụp chim xôn xao bàn tán về một loài chim quý mới được ghi nhận ngoài tự nhiên ở Vườn quốc Hoàng Liên (Sa Pa, Lào Cai). Đây là một phát hiện có ý nghĩa lớn đối với khu hệ chim ở Việt Nam nói chung và ở Vườn quốc gia Hoàng Liên nói riêng.

Gà lôi tía (Gà túi) do NAG Toby Trung ghi nhận ở Vườn quốc gia Hoàng Liên, độ cao 2700m

Loài chim quý được các nhiếp ảnh gia ghi nhận là Gà lôi tía (Gà túi) - có tên khoa học: Tragopan temminckii (Gray, 1831), họ: Trĩ (Phasianidae), bộ: Gà (Galliformes). Đây là loài chim có mầu sắc sặc sỡ, vô cùng hiếm gặp. Trong sách đỏ Việt Nam, Gà lôi tía được phân hạng CR (Critically Endangered) – Cực kỳ nguy cấp, có nguy cơ tuyệt chủng.

Gà lôi tía (Gà túi) do NAG Đỗ Đình Đông (facebook Do Dinh Dong) chia sẻ trên trang Birds and Nature in Viet Nam 

Theo mô tả và quan sát, con đực Gà lôi tía trưởng thành nhìn chung bộ lông màu đỏ lửa, đỏ nâu và lẫn đen. Da quanh mắt màu xanh hơi thẫm, yếm xanh da trần thẫm hơi phớt vàng có chấm đỏ. Trán, trước mắt, sau mắt, phần trước của mào lông ở gáy, hai bên đầu, quanh yếm cổ màu đen. Lưng có sao tròn nâu nhạt viền đen. Lông cánh đen nhạt, có vằn và có vệt màu hung đỏ. Mặt dưới cơ thể nâu sáng. Đuôi nâu hung vàng nhạt có chấm và vạch đen. Con đực non có màu giống như chim cái, nhưng cỡ lớn hơn một chút, trên đầu có khi có màu đỏ lẫn đen. Phần ngực trên đen thẫm. Con cái trưởng thành tương tự như con đực nhưng bộ lông có vệt đen hung và trắng, nhìn không đẹp, không hấp dẫn bằng con đực. Cả con đực và cái đều có mỏ đen, mắt nâu, chân màu hồng.

Gà lôi tía (Gà túi) -  Tragopan temminckii do NAG Bùi Đức Tiến (Tien Ptta)  chia sẻ trên trang facebook cá nhân của mình

Về sinh học, sinh thái: Gà lôi tía đẻ trứng vào tháng 4, gặp chim non rời tổ vào tháng 7. Mỗi lứa đẻ 3-5 trứng. Trứng cỡ nhỏ, hình bầu dục, một đầu to một đầu nhỏ màu hung nhạt có lốm đốm chấm nâu. Điều khác biệt với các loài chim khác trong họ Trĩ là Gà lôi tía này làm tổ trên cành cây. Theo Delacour (1977) chim đẻ vào tháng 4, 7-8 trứng và thời gian ấp là 28 ngày. Thức ăn của chúng ăn các loại quả, hạt quả cây trong rừng, côn trùng, giun đất.

Gà lôi tía (Gà túi) - Tragopan temminckii  (Ảnh NAG Đỗ Đình Đông)

Gà lôi tía ban ngày kiếm ăn ở mặt đất, ban đêm bay lên các bụi cây thấp đậu ngủ.  Sống định cư theo đàn nhỏ 3-5 con ở sâu trong rừng thường xanh rậm độ ẩm cao nguyên, thứ sinh trên độ cao 900 đến trên 2.700m (Delacour, 1977). Theo thông tin của người dân địa phương Sa Pa đã từng gặp Gà lôi tía ở độ cao trên 2.500m, thỉnh thoảng gặp ở độ cao 3.000m.

Về con Gà lôi tía ghi nhận ngoài tự nhiên ở Vườn quốc gia Hoàng Liên được các nhiếp ảnh gia phát hiện và chụp ảnh lại ở khu vực rừng đỗ quyên cành thô có độ cao trên 2700m, còn vị trí cụ thể được các tác giả giấu kín nhằm bảo vệ loài chim quý, hiếm này.

Một đoàn NAG đi tìm con chim quý

Cận cảnh hình ảnh Gà lôi tía (ảnh NAG  Phạm Hồng Phương)

Để bảo vệ loài chim quý hiếm này, Gà lôi tía đã được đưa vào Sách đỏ Việt Nam (năm 1992, 2000) và rất cần tiến hành điều tra nghiên cứu các khu vực núi cao ở Vườn quốc gia Hoàng Liên để thu thập dẫn liệu về các quần thể ngoài tự nhiên. Bên cạnh đó cần tăng cường giáo dục cho nhân dân nâng cao ý thức bảo vệ và triệt để cấm săn bắt, tránh nguy cơ tuyệt chủng./.

Nguyễn Năm – Trung tâm Cứu hộ