Đất trời sang xuân, muôn hoa đua nở khắp núi rừng, Sa Pa vẫn lạnh thấu xương, nhưng để tận mắt chiêm ngưỡng những cây di sản độc đáo nhất Việt Nam thì cái lạnh đó không ngăn được bước chân của những người ưa khám phá. Ngoài tôi và đồng nghiệp, 5 người còn lại trong đoàn leo núi đều là những người đi rừng có thâm niên, thông thạo địa bàn, am hiểu kiến thức văn hóa, phong tục, tập quán của người dân địa phương được lãnh đạo Vườn Quốc gia Hoàng Liên cử dẫn đường. Đó là 2 cán bộ kiểm lâm của Trạm Kiểm lâm xã San Sả Hồ (Hạt Kiểm lâm Vườn Quốc gia Hoàng Liên), 3 người là nhân viên Tổ bảo vệ rừng thôn Sín Chải và thôn Cát Cát, xã San Sả Hồ.

Trước giờ xuất phát, anh Trịnh Đình Hưng, Phó Trạm trưởng Trạm Kiểm lâm San Sả Hồ, người có gần 10 năm bảo vệ khu rừng quý phân tích để chúng tôi lựa chọn. Tuy có một đường để chinh phục khu rừng vân sam nhưng có thể đi bằng 2 cách: Thứ nhất, leo bộ hoàn toàn, điểm xuất phát từ thôn Cát Cát, đây là tuyến quen thuộc để chinh phục đỉnh Fansipan. Nếu đi nhanh thì mất khoảng 8 giờ và sẽ nghỉ đêm tại rừng. Thứ hai, kết hợp đi cáp treo và đi bộ, nghĩa là đi cáp treo đến đỉnh Fansipan, sau đó tiếp tục đi bộ theo đường xuống núi. Bằng cách này sẽ mất khoảng 4 giờ, tiết kiệm được thời gian mà đỡ mất sức hơn.

Chúng tôi chọn cách thứ 2 cho hành trình. Tuyến đường bộ leo núi Fasipan có một số đoạn đã được cải tạo bằng những bậc đá giúp chúng tôi dễ dàng hơn trong việc di chuyển. Với những đoạn chưa được cải tạo, chúng tôi phải vừa đi vừa rẽ cỏ, vừa lần theo vách núi. Người đi rừng chuyên nghiệp như anh Hưng cũng toát mồ hôi, với phái nữ thì quả là thử thách lớn, nhưng sự háo hức, tò mò giúp chúng tôi có tinh thần để hoàn thành chuyến đi.

Khu rừng già Hoàng Liên Sơn được thiên nhiên ưu đãi, ban tặng khí hậu trong lành, cảnh sắc nên thơ. Điều kỳ lạ là các cây cổ thụ ở đây cây nào cũng có tán lá tròn úp trên đầu như những chiếc mũ khổng lồ, trên cành thi nhau lòa xòa, vấn vương nhiều loại phong lan rực rỡ. Theo hướng tay anh Hưng chỉ, tôi thấy phía xa xa là những cây vân sam đứng hiên ngang, nổi bật nhất giữa đại ngàn bởi hình dáng không lẫn với bất kỳ loài cây nào. Dáng cây thẳng đứng, vươn cao, tán tỏa rộng, tầng tầng, lớp lớp, đều tăm tắp như dáng cây bonsai đã được cắt tỉa tỉ mỉ...

Mặt trời đứng bóng cũng là lúc chúng tôi đến được cây Vân Sam ở vị trí trung tâm. Đây là cây lớn nhất trong khu rừng này, cao khoảng 15 m, đường kính hơn 1 m, tuổi đời khoảng hơn 650 năm. Lần đầu tiên tôi được mục sở thị một cây vân sam to và đẹp đến vậy. Đưa tay chạm nhẹ vào lớp vỏ cây sần sùi, rêu phong, tôi cảm nhận những dấu mốc thời gian. Lá cây dạng kim, màu xanh thẫm, dày, xếp vòng xoắn ốc xung quanh cành, mép lá nhẵn, uốn ngược. Các cành mọc đan xen, tầng tầng, cân đối như những mâm xôi tỏa ra các hướng, nhìn rất đẹp mắt. Mở rộng tầm mắt ra xung quanh, tôi chiêm ngưỡng đầy đủ cả quần thể cây di sản. Mỗi cây một vẻ về tuổi đời, kích thước, chỗ đứng nhưng khi hợp nhất lại tạo thành một quần thể tầng tầng, lớp lớp như những tòa tháp xanh giữa mênh mang đại ngàn.

Huyền thoại rừng “cảnh tiên”

Từ những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, người Mông ở xã San Sả Hồ thường xuyên vào rừng hái quả, lấy thuốc. Khi đó, Khu Bảo tồn thiên nhiên Hoàng Liên (Sa Pa) chưa được thành lập. Ban đầu, người dân chỉ vào rừng từ độ cao 2.000 m trở xuống, sau đó thấy ở khu rừng này có nhiều loại thuốc quý dùng để chữa bệnh nên họ leo lên cao dần. Tới độ cao 2.600 m trở lên, họ bị choáng ngợp bởi vẻ đẹp thần tiên của khu rừng vân sam Fansipan, khi đó gọi là rừng sam lạnh, hay lãnh sam, vân sam Hoàng Liên.

Du khách khám phá rừng Di sản Việt Nam.

Già làng Vàng A Cháng ở thôn Sín Chải kể: Đường đi rừng ngày xưa rất vất vả, thông thường phải 2 - 3 ngày mới có thể xuống núi. Người dân trong thôn mỗi lần vào rừng hái thuốc lại đến khu rừng vân sam để nghỉ chân, ngủ qua đêm ở đó. Giữa đại ngàn lạnh giá, được rừng vân sam cổ thụ che chở, người dân thấy ấm áp, yên bình như ở trong ngôi nhà của mình. Mọi người còn truyền tai nhau về một loại nấm quý mọc trên những thân cây vân sam già, ăn vào có thể chữa được “bách bệnh” và đặc biệt là kéo dài tuổi thọ.