Cán bộ Vườn quốc gia Hoàng Liên theo dõi, đánh giá
sinh trưởng của cây vân sam Fansipan.
Vườn
quốc gia Hoàng Liên có diện tích hơn 28.000ha với độ cao từ 1.000 đến
3.000m so với mặt nước biển, nằm trên dãy Hoàng Liên Sơn, thuộc địa bàn thị
xã Sa Pa (tỉnh Lào Cai) và huyện Tân Uyên (tỉnh Lai Châu).
Với sự đa
dạng về động, thực vật, Vườn quốc gia Hoàng Liên được chọn là Trung tâm
đa dạng sinh học của các loài thực vật trong Chương trình bảo tồn
các loài thực vật của Hiệp hội Bảo vệ thiên nhiên thế giới (IUCN).
Vườn quốc gia Hoàng Liên cũng được công nhận là Vườn di sản ASEAN.
Vượt qua sự khắc nghiệt của thời
tiết, khó khăn về đi lại, những người làm công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại
Vườn quốc gia Hoàng Liên vẫn đang từng ngày tìm kiếm, bảo tồn các nguồn gen
động vật, thực vật quý, hiếm và đặc hữu, nguồn tài nguyên đa dạng sinh học quý
giá của đất nước.
Lặng lẽ và đam mê
Hàng nghìn cây giống Vân sam
Fansipan được ươm thành công trong bầu đất có chiều cao khoảng 40cm, xếp theo
từng luống thẳng tắp ở khu vực vườn ươm, trên nhành lá vẫn còn đọng những giọt
nước sau trận mưa buổi sớm. Vân sam Fansipan là loài cây được coi là biểu tượng
đặc trưng cho Vườn quốc gia Hoàng Liên hiện nay. Nhưng để có được những luống
cây giống này, 5 năm qua các cán bộ, kỹ sư, người lao động của Vườn quốc gia
Hoàng Liên đã không quản khó khăn, vất vả, thậm chí cả sự nguy hiểm khi băng
rừng, lội suối, leo lên vách núi dựng đứng để thu lượm những hạt giống… và sự
kỳ công trong chăm sóc để có được thành quả như ngày hôm nay.
Ngay sau mưa, kỹ sư Nguyễn Minh
Huế công tác tại Phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế và các đồng nghiệp đã có mặt
ở khu vườn ươm để kiểm tra các cây giống có bị ảnh hưởng sau trận mưa hay
không, sau đó tiến hành nhặt cỏ và bón phân theo lịch đề ra. Theo chị Huế, việc
chăm sóc cây giống đôi khi còn bận hơn chăm con mọn, vì chỉ cần lơ là một chút
là bao công sức của bản thân và đồng nghiệp đổ xuống sông, xuống biển. Hiện
thời tiết khu vực Sa Pa có độ ẩm cao nên cây giống hay bị nấm, ảnh hưởng đến sự
tăng trưởng và phát triển của cây. Vì vậy, lúc nào tại vườn ươm cũng có người
theo dõi.
Đứng ngắm những luống cây giống
vân sam Fansipan, với những tán lá xanh mơn mởn và tràn đầy nhựa sống, Trưởng
phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế Bùi Tuấn Anh không giấu nổi niềm tự hào cho
biết: Cây Vân sam Fansipan là cây đặc hữu, chỉ có thể tìm thấy ở trên
đỉnh Fansipan, nên giá trị về nguồn gen là vô cùng quý, hiếm. Cây Vân sam
Fansipan chủ yếu mọc trên các vách núi cao hơn 2.600m so với mặt nước biển; khi
trưởng thành cây thường cao từ 15 đến 30m, đường kính có cây lên đến 1,5m và là
loài cây chịu được lạnh. Trong tự nhiên, quần thể của nó còn tồn tại khoảng hơn
500 cây.
Khó khăn lớn nhất trong công tác bảo tồn loài cây này là nó rất ít tái sinh
trong tự nhiên, qua theo dõi khoảng 20 năm trở lại đây không có cây con
tái sinh trong tự nhiên, hiện giờ chỉ còn những cây có tuổi đời từ vài chục
đến vài trăm năm tuổi. Trong khi đó, việc thu được hạt của cây này cũng
rất khó, do biến đổi của thời tiết, nhất là do ảnh hưởng của băng,
tuyết, mưa đá cho nên có khi phải mất từ 3 đến 5 năm cây mới cho quả một lần.
Điều kiện khí hậu thuận lợi cho cây vân sam Fansipan là ở độ cao từ 2.600m trở
lên, thế nhưng khu vực vườn ươm chỉ ở độ cao 1.600m, cho nên khá khó khăn
cho công tác nhân giống. Thế nhưng, với quyết tâm và việc áp dụng khoa học kỹ
thuật, các cán bộ của Vườn quốc gia Hoàng Liên đã nhân giống thành công với tỷ
lệ nảy mầm đạt từ 80 đến 90%.
Hiện, một số cây giống đạt tiêu
chuẩn về kích thước đang được tiến hành trồng thử nghiệm trên địa bàn thị xã Sa Pa và một số điểm của các Trạm Kiểm lâm để thuận tiện chăm sóc, theo dõi sự
sinh trưởng trong môi trường tự nhiên. Hy vọng, tương lai không xa giống cây
quý, hiếm này sẽ được trồng đại trà tại những nơi khí hậu phù hợp, không
chỉ góp phần bảo tồn một nguồn gen quý, hiếm này mà còn tạo vẻ đẹp cảnh quan đô
thị.
Đến nay, bên cạnh việc nhân giống
thành công cây vân sam Fansipan, Vườn quốc gia Hoàng Liên cũng đã tạo được hàng
chục nghìn cây giống Thiết sam, Hoàng Liên gai, 2.000 cây giống Sâm Ngọc linh…;
chuyển giao vườn, huấn luyện 2.500 cây lan Trần Mộng xuân… đây là những cây
giống có giá trị nguồn gen quý, hiếm và có giá trị kinh tế cao để đưa vào sản
xuất đại trà thời gian tới.
Cách vườn ươm không xa, nhưng nằm
tách biệt trên một quả đồi là Trung tâm Cứu hộ, Bảo tồn và Phát triển sinh vật.
Ẩn dưới rừng thông xanh thẫm là những khu vực chuồng trại nuôi nhốt các động
vật hoang dã được bố trí theo từng khu riêng biệt và được kết nối với nhau bằng
những con đường được thảm bê-tông uốn lượn.
Trong bộ áo mưa nhạt đã đổi mầu
theo thời gian, những giọt nước mưa chưa kịp khô trên vành mũ, bác sĩ thú y
Trần Thu Nga vội vã đến kiểm tra cá thể gấu chó mới được người dân hiến tặng
hơn 9 tháng trước. Khi được giao nhiệm vụ, kiến thức về tập tính của loài này
đối với bác sĩ Nga gần như là số không, nhưng với sự tìm tòi, học hỏi và sự
giúp đỡ của đồng nghiệp, sau một thời gian ngắn cá thể gấu đã có sự sinh trưởng
rất tốt, tăng từ 3,5kg lên 25kg và quen môi trường chăm sóc mới.
Bác sĩ Nga chia sẻ, động vật cũng
như con người, nếu chúng ta dành cho nó sự quan tâm, gần gũi, chắc chắn chúng
ta sẽ nhận lại được tình cảm của chúng bằng sự thân thiện. “Giờ đây cá thể gấu
chó đã nhận biết chính xác “chủ nhân” của nó qua giọng nói, hay bước chân từ
xa. Khi ở gần, nó luôn có những biểu cảm rất đỗi dễ thương và tôi cũng có thể
bế, ôm nó bất kể lúc nào. Những khoảnh khắc như vậy thật vui, hạnh phúc và có
cảm giác mọi sự mệt nhọc trong công việc đã tan biến hết thảy”, bác sĩ Nga nói.
Hiện công việc chính của Trung
tâm Cứu hộ, Bảo tồn và Phát triển sinh vật là tiếp nhận, chăm sóc các động vật
hoang dã do các cơ quan bàn giao sau khi xử lý các vụ săn bắt, buôn bán,
vận chuyển bất hợp pháp hoặc do các tổ chức, cá nhân tự nguyện
chuyển giao, hiến tặng để cứu hộ. Để hoàn thành nhiệm vụ, mỗi cán bộ
không chỉ cần có kiến thức chuyên sâu về tập tính của các loài động vật hoang
dã, mà còn cần có niềm đam mê nghề nghiệp và tình yêu dành cho động vật.
Hằng ngày, bên cạnh việc nuôi
dưỡng, thăm khám sức khỏe định kỳ, cán bộ trung tâm dành nhiều thời gian để
quan sát tập tính, thói quen của từng loài động vật; đi tìm các loại thức ăn
trong rừng phù hợp với từng cá thể. Trên cơ sở đó, sẽ điều chỉnh chế độ ăn
uống, bổ sung các loại thức ăn gần giống với môi trường tự nhiên không chỉ giúp
con vật khỏe mạnh, mà còn giúp cho chúng dần thích nghi và làm quen dần với môi
trường tự nhiên…
Tính từ năm 2017 đến nay, Trung
tâm đã tiếp nhận 229 cá thể thuộc 35 loài, trong đó có nhiều loài động vật
nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ như rắn hổ mang chúa, cu li nhỏ, cu li
lớn, mèo rừng, gấu, rùa…; thực hiện thả về tự nhiên 89 cá thể thuộc 12
loài. Các cá thể sau khi được cứu hộ thành công đều phục hồi sức khỏe cũng như
bản năng sinh tồn của loài, nên khi tái thả về môi trường tự nhiên các cá thể
đều thích nghi tốt.
Gắn bảo tồn với sinh kế của
người dân
Vườn quốc gia Hoàng Liên có
tổng diện tích hơn 28.000ha. Sống trong và chung quanh rừng có hơn 2.000
hộ gia đình, với hơn 12.000 nhân khẩu, chủ yếu là người dân tộc thiểu
số như: H’Mông, Thái, Dao, Tày, Giáy, Khơ Mú… nên sự hiểu biết và nhận thức
về công tác bảo tồn đa dạng sinh học còn hạn chế. Đồng thời, các khu
vực này đều là vùng đặc biệt khó khăn, người dân có tập quán sống
phụ thuộc vào rừng, sử dụng các nguồn tài nguyên tự nhiên của rừng
mang lại. Giám đốc Vườn quốc gia Hoàng Liên, ông Nguyễn Hữu Hạnh cho
biết, để tạo sinh kế và gắn người dân vào việc quản lý rừng, Vườn quốc
gia đã triển khai công tác giao khoán bảo vệ rừng đến từng hộ gia đình, thôn,
bản bằng nguồn kinh phí từ các dự án, kinh phí từ tỉnh Lào Cai và nguồn kinh phí
dịch vụ môi trường rừng...
Bên cạnh việc điều tra, đánh giá
đa dạng sinh học để xác định những loài nguy cấp, quý, hiếm, đặc hữu, thời gian
qua Vườn quốc gia Hoàng Liên cũng đã chủ động triển khai các đề tài nghiên cứu
khoa học nhằm tìm ra những loài có khả năng tạo ra sinh kế để chuyên
giao giống, kỹ thuật cho người dân, qua đó giúp người dân có công ăn việc làm
và tăng thêm thu nhập.
Hằng năm, Vườn đã cung cấp hàng
vạn cây giống lan Trần Mộng xuân cho các hộ gia đình sống trong và ven rừng để
nuôi trồng tạo ra những sản phẩm hoa lan bán cho người dân và khách du lịch
chơi Tết. Vườn cũng đã xây dựng được vườn giống gốc và nhân giống,
bảo tồn và phát triển cây tam thất hoang, cây bảy lá một hoa, đây là
hai dòng sản phẩm dược liệu có giá trị kinh tế cao và có giá trị
bảo vệ sức khỏe đã được người dân trong vùng sản xuất đại trà...
Vườn quốc gia Hoàng Liên hiện
không chỉ được biết đến với sự phong phú và đa dạng về các loài thực động vật
hoang dã, mà đây còn là một địa chỉ du lịch hấp dẫn. Nhờ làm tốt công tác tuyên
truyền, quảng bá mà trong nhiều năm qua lượng khách du lịch đến tham quan Vườn
quốc gia Hoàng Liên không ngừng tăng.
Nắm bắt được lợi thế đó, nhiều hộ
gia đình trên địa bàn đã triển khai các dịch vụ phục vụ khách du lịch như mở
nhà nghỉ, bán hàng thủ công mỹ nghệ, các dịch vụ dẫn đường, thuyết minh du
lịch, biểu diễn, giới thiệu các hoạt động văn hóa của dân tộc mình cho du
khách trong và ngoài nước... Qua đó, không chỉ góp phần cải thiện đời sống
người dân, mà còn nâng cao nhận thức của cộng đồng đối với công tác bảo vệ
tài nguyên đa dạng sinh học, bảo vệ hệ sinh thái nơi mình sinh sống.
Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu
kép, vừa bảo tồn, vừa phát triển bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên,
Vườn quốc gia Hoàng Liên sẽ tiếp tục tuyên truyền nâng cao nhận thức về
trách nhiệm của người dân địa phương trong công tác bảo vệ rừng, bảo tồn
các nguồn tài nguyên đa dạng sinh học; tập trung nghiên cứu bảo tồn các loài
đặc hữu, quý, hiếm, lựa chọn nghiên cứu phát triển nguồn gen các loài dược liệu
có giá trị kinh tế; duy trì và mở rộng sản xuất giống các loài hoa lan, cây
dược liệu, cây lâm nghiệp cảnh quan cung cấp cho người dân trồng để phát triển
kinh tế hộ gia đình và phục vụ các công trình cảnh quan đô thị; thực hiện tốt
việc giao khoán bảo vệ rừng gắn với chi trả dịch vụ môi trường rừng cho cộng
đồng dân cư các thôn, bản; hướng dẫn nhân dân trên địa bàn tham gia các hoạt
động du lịch sinh thái, du lịch văn hóa; tổ chức đào tạo nâng cao trình độ về
du lịch sinh thái cho người quản lý, người hướng dẫn du lịch, các doanh nghiệp
du lịch và cộng đồng dân cư trên địa bàn về du lịch sinh thái gắn với bảo vệ
môi trường…
Đến nay,
số thực vật quý, hiếm và đặc hữu đã điều tra ở khu vực Vườn
quốc gia Hoàng Liên là 147 loài trên tổng số 2.847 loài (chiếm 5,2%) số
cây của khu vực đã được đề cập trong Sách đỏ Việt Nam và Sách đỏ
thế giới. Về động vật rừng, trong tổng số 555 loài động vật có
xương sống trên cạn đã được ghi nhận tại đây, có 60 loài động vật
quý hiếm ghi trong Sách đỏ Việt Nam; 33 loài trong danh lục đỏ của
Hiệp hội Bảo vệ thiên nhiên thế giới… Đặc biệt, Vườn đang bảo tồn
nguồn gen của một nửa loài ếch nhái có ở Việt Nam và có thể được
xem như điểm nóng về đa dạng sinh học của nhóm động vật này, trong
đó có một số loài mới được phát hiện như: cóc mày, cóc núi, ếch
cây sần, ếch bán đá nhỏ…
Theo
Nhandan.vn